Sunday, September 30, 2018

“നാനാത്വത്തിലെ ഏകത്വം” ബഹുസ്വരതയെ നിരാകരിക്കാനാവരുത്.

“നാനാത്വത്തിലെ ഏകത്വം” ബഹുസ്വരതയെ നിരാകരിക്കാനാവരുത്.

നമ്മുടെ സങ്കല്‍പ്പത്തിലുള്ള സനാതനധര്‍മ്മത്തെ പ്രകടമാക്കി നിലനിര്‍ത്തുന്നത് ആചാരങ്ങളാണ്, ഉത്സവങ്ങളും ആഘോഷങ്ങളുമാണ്. മറ്റുള്ളവരെ പ്രതികൂലമായി ബാധിക്കാത്തിടത്തോളം, അവയുടെ പരിപാലനം ഒരു സമൂഹത്തിന്റെ ആരോഗ്യലക്ഷണമാണ് കാണിക്കുന്നത്. ബഹുസ്വരതയില്ലാത്ത സനാതനസംസ്കാരം സെമെറ്റിക് മതങ്ങളുടെ ‘കറുപ്പ്-വെളുപ്പ്‌’ ദ്വന്ദങ്ങളുടെ നിലവാരത്തിലായിപ്പോകും. നാനാത്വത്തിലാണ് സനാതനസംസ്കാരം വിഭാവനചെയ്യുന്ന ഏകത്വം നിലനില്‍ക്കുന്നത്. അവരവരുടെ വിശ്വാസ നിര്‍വചനങ്ങള്‍ക്കൊത്ത് നാനാത്വം പ്രകടമാക്കാന്‍ എല്ലാവര്‍ക്കും അവസരം നല്‍കുമ്പോഴാണ്‌ ആത്മീയസമത്വമുണ്ടാവുന്നത്. എന്നാല്‍ സമത്വം പാലിക്കുന്നത് കാലങ്ങളായി അനുവര്‍ത്തിച്ചുവരുന്ന ആചാരക്രമങ്ങളെ ഏകപക്ഷീയമായി വികലമാക്കിയിട്ടോ നശിപ്പിച്ചിട്ടോ ആവരുത്. ‘താലിബാന്‍ നശിപ്പിച്ച ബുദ്ധപ്രതിമകളെ’ മറക്കാന്‍ കാലമായിട്ടില്ലല്ലോ!

വിഗ്രഹാരാധനയില്‍ വിശ്വാസവും അറിവും ഉള്ളവര്‍ക്ക് ഓരോ ക്ഷേത്രങ്ങളിലും ആരാധനാ മൂര്‍ത്തിയെ പ്രാണപ്രതിഷ്ഠ ചെയ്ത് സ്ഥാപിച്ചിട്ടുള്ളത് വിവിധ ഭാവങ്ങളില്‍ ആണെന്ന് മനസ്സിലാവും. അതായത് ഓരോ ക്ഷേത്രങ്ങളില്‍ വ്യത്യസ്ഥസങ്കല്‍പ്പങ്ങളാണ് വിഗ്രഹത്തിന് ആധാരമായിരിക്കുന്നത്. അത് ഒരേ ദേവതയുടെ ക്ഷേത്രമായാലും അങ്ങിനെ വൈവിദ്ധ്യമായ രീതിയാണ് സനാതന്‍ ധര്‍മ്മത്തില്‍ അനുഷ്ടിച്ചു വരുന്നത്. വടക്കെ ഇന്ത്യയിലെ പല ശിവക്ഷേത്രങ്ങളിലും ഭക്തര്‍ക്ക് വിഗ്രഹത്തെ തൊട്ട് പൂജിക്കാം എന്നാല്‍ കേരളത്തിലെ ശിവ ക്ഷേത്രങ്ങളില്‍ അതനുവദിക്കില്ല. ക്ഷേത്രപ്രതിഷ്ഠയുടെ സമയത്തെ ഭാവസങ്കല്‍പ്പമാണ് ഇതിന്‍റെയെല്ലാം അടിസ്ഥാനം.

    ധര്‍മ്മശാസ്താവിന്റെ നാല് പ്രധാന ക്ഷേത്രങ്ങള്‍- കുളത്തുപ്പുഴയിലും ആരിയന്‍ കാവിലും, അച്ചന്‍കോവിലിലും, ശബരിമലയിലും ഭഗവാന്‍ വെവ്വേറെ ഭാവങ്ങളില്‍ ആണ് കുടികൊള്ളുന്നത്. ധര്‍മ്മശാസ്താവിനെ ദര്‍ശിക്കാന്‍ ആഗ്രഹമുള്ള യുവതികള്‍ക്ക് ദര്‍ശനം നടത്താന്‍ പല ഭാവങ്ങളില്‍ ഭഗവാനെ പ്രതിഷ്ഠിച്ചിട്ടുള്ള അനേകം അയ്യപ്പ-ശാസ്താ ക്ഷേത്രങ്ങള്‍ ഉണ്ട്. കുളത്തുപ്പുഴയില്‍ അയ്യപ്പന്‍ ബ്രഹ്മചാരിയാണ്. ആരിയന്‍കാവില്‍ പൂര്‍ണ്ണ, പുഷ്ക്കല എന്നീ രണ്ടു പത്നിമാരോടോപ്പമിരിക്കുന്ന ഗൃഹസ്ഥാശ്രമിയായ ദൈവതമാണ് ധര്‍മ്മശാസ്താവ്. അച്ചന്‍കോവിലില്‍ വാനപ്രസ്ഥനും, ശബരിമലയില്‍ സന്യാസിയുമാണ് അയ്യപ്പന്‍. ഒരേയൊരു ശാസ്താവ് എങ്ങിനെയാണ് പലഭാവങ്ങളിലിരിക്കുന്നുതെന്നു സംശയമുള്ളവര്‍ സ്വയം അവനവനെപ്പറ്റി ആലോചിക്കുക. ഒരേസമയം ഒരാള്‍ക്ക് അച്ഛനും, മകനും ഭര്‍ത്താവും ഭക്തനുമാവാന്‍ എന്താണ് തടസ്സം? അയാള്‍ക്ക് ഓരോരുത്തരുമായുള്ള ബന്ധത്തിലും വ്യക്തമായ ഭാവവ്യത്യാസങ്ങള്‍ ഉണ്ടല്ലോ? ഒരുവന് 
 അമ്മയോടും ഭാര്യയോടും മകളോടും ഉള്ള ബന്ധങ്ങള്‍ക്ക്  ഭാവ വ്യത്യാസമുണ്ടെന്ന് എല്ലാവരും സമ്മതിക്കും. വിഗ്രഹത്തിന്‍റെ കാര്യത്തിലും അത്തരം 'വിശേഷേണയുള്ള' ഭാവഭേദം ഉണ്ടെന്ന് ണം മനസ്സിലാക്കണം. 

മിക്കവാറും എല്ലാ ശാസ്താ ക്ഷേത്രങ്ങളിലും സ്ത്രീപുരുഷഭേദമന്യേ എല്ലാവര്‍ക്കും ദര്‍ശനം നടത്താം. സന്യാസഭാവത്തില്‍ ഭഗവാന്‍ കുടികൊള്ളുന്ന ശബരിമലയില്‍ മാത്രമേ അതിനു വിലക്കുള്ളു. ആ നിയന്ത്രണവും 
 വാസ്തവത്തില്‍  ഭക്തനുവേണ്ടിയാണ്- ഭഗവാന് വേണ്ടിയല്ല. ഭക്തന് കുറച്ചു നാളെക്കെങ്കിലും സന്യാസഭാവം പരീക്ഷിക്കാനും അതിന്‍റെ ഭാവഗരിമ ജീവിതത്തില്‍ പകര്‍ത്താനും കിട്ടുന്ന ഒരവസരമാണ് മണ്ഡലക്കാലം. ആ സമയം കാട്ടില്‍ ഒരിടത്തേയ്ക്ക് മാറിപ്പോയി, ഒതുങ്ങിക്കൂടി, വ്രതം മുടക്കരുതെന്ന് ആഗ്രഹിക്കുന്ന അയ്യപ്പന്മാര്‍ ആരെയും ദ്രോഹിക്കുന്നില്ല.! ആരുടെ അവകാശങ്ങളും നിഷേധിക്കുന്നില്ല. അവരാണെങ്കില്‍ മനസ്സിലെ കരടി-കടുവകളെ ഒന്നൊതുക്കി നിര്‍ത്താന്‍ കഷ്ടപ്പെട്ട് വ്രതമെടുത്ത് കാടകം പൂകി ഒന്നൊന്നരമാസം എല്ലാത്തരത്തിലും ‘ഡ്രൈ’ ആയി, അയ്യപ്പന്മാരാകാന്‍, അയ്യപ്പഭക്തന്മാരാവാന്‍- ശ്രമിക്കുന്നവരാണ്. ഇന്ദ്രിയങ്ങളെ അടക്കിയ നൈഷ്ടികബ്രഹ്മചാരികളൊന്നുമല്ല അവരെന്നും നാം ഓര്‍ക്കണം. ഇപ്പോള്‍ കാണുന്ന ‘ഇന്‍സ്റ്റന്റ് ദര്‍ശനമോഹികളെ’ വച്ച് ഒരു പ്രാചീന സംസ്കാരത്തെ അളക്കുന്നത് ശരിയല്ല എന്നോര്‍മ്മിപ്പിക്കുന്നു.

സ്ത്രീകള്‍ക്ക് അവരവരുടെ ഭക്തിവിശ്വാസങ്ങളുടെ ആചരണത്തിനുള്ള അവസരങ്ങള്‍ അയ്യപ്പപൂജയുടെ കാര്യത്തില്‍ ഒരുവിധത്തിലും നിഷേധിക്കപ്പെടുന്നില്ല എന്നര്‍ത്ഥം. മാത്രമല്ല, ശബരിമലയിലിരിക്കുന്ന, സന്യാസഭാവത്തിലുള്ള അയ്യപ്പനെത്തന്നെ കണ്ടു സായൂജ്യമടയണം എന്നുള്ള യുവതികള്‍ കുറച്ചു കാലം കാത്തിരിക്കണം എന്നല്ലേയുള്ളൂ?

സ്ത്രീകള്‍ക്ക് മാത്രമായും ഒരു ക്ഷേത്രം ഉണ്ടാക്കാന്‍ പാടില്ലേ? എന്നാണെങ്കില്‍ ആവാം എന്നാണ് എന്റെ ഉത്തരം. ഭാരതത്തില്‍ (കര്‍ണ്ണാടക, കേരളം, ബംഗാള്‍) അങ്ങിനെയും ക്ഷേത്രങ്ങള്‍ ഉണ്ട്. ചിലയിടത്ത് സ്ത്രീകള്‍ മാത്രമേ പൂജ ചെയ്യാന്‍ പാടുള്ളൂ എന്നുമുണ്ട്. കേരളത്തില്‍ത്തന്നെ സന്യാസഭാവത്തിലുള്ള ഒരു സ്ത്രൈണദേവതാ സങ്കല്പം ഉണ്ടാക്കി ആ ക്ഷേത്രസങ്കേതത്തിലേയ്ക്ക് സ്ത്രീകള്‍ക്ക് മാത്രമായി തീര്‍ത്ഥാടനം നടത്തുന്നതിനെ ഞാന്‍ സര്‍വ്വാത്മനാ സ്വാഗതം ചെയ്യുന്നു. ആറ്റുകാല്‍പൊങ്കാല പോലുള്ള ആചാരങ്ങളില്‍ സ്ത്രീകള്‍ മാത്രം ഏറെ ആത്മാഭിമാനത്തോടെ പങ്കെടുക്കുന്നുണ്ടല്ലോ. അത് സ്ത്രീകളുടെ ഉത്സവമായതുകൊണ്ട് പുരുഷന്മാര്‍ക്ക് പ്രത്യേകിച്ചൊരു പരാതിയുണ്ടെന്നു തോന്നുന്നില്ല. ആറ്റുകാല്‍ അമ്പലം കാട്ടിലാവാഞ്ഞത് നന്നായി എന്നാണെന്റെ പക്ഷം. സ്ത്രീകള്‍ക്ക് (ചിലപ്പോള്‍ പുരുഷന്മാര്‍ക്കും) നഗരങ്ങളിലും നാട്ടിന്‍പുറങ്ങളില്‍പ്പോലും സമാധാനമായി യഥേഷ്ടം നടക്കാനുള്ള സാഹചര്യം ഇപ്പോഴും ഇല്ലല്ലോ!

ശാസ്താവിന്‍റെ നാല് ഭാവങ്ങളെ പറ്റി പണ്ട് എഴുതിയ കവിത താഴെ ചേര്‍ക്കുന്നു. അത്. സനാതനധര്‍മ്മമനുസരിച്ച് മനുഷ്യന്‍ കടന്നു പോകേണ്ട നാല് ആശ്രമങ്ങളെ പറ്റിയാണ് ഇത്. ആ നാല് ആശ്രമങ്ങളിലും മനുഷ്യര്‍ക്ക് ആശ്രയമായ അയ്യപ്പനെപ്പറ്റിയാണ്‌. 

നാലാണാശ്രമങ്ങള്‍
നാലാണാശ്രമങ്ങള്‍ നാലിലുമയ്യന്‍
തുണയായി വന്നാല്‍ സുകൃതം
ജന്മസാഫല്യം ശബരിമലയതു
നലം പെരുമയ്യപ്പ സന്നിധാനം
ചിത്തേ വിളങ്ങും ശ്രീ പദമല്ലോ
പാദബലം തരുമാധാരം
ചുണ്ടിലിണങ്ങും നാമമതല്ലോ
ശാന്തിയണയ്ക്കും സന്ദേശം

കുളത്തൂപുഴയില്‍ ബ്രഹ്മചാരിയായ്‌
മണികണ്ഠനയ്യന്‍ വിളങ്ങുന്നൂ
ആരിയങ്കാവില്‍ ഗാര്‍ഹസ്ത്യത്തിന്‍
രക്ഷകനായതും അയ്യപ്പന്‍
അച്ചങ്കോവിലില്‍ അരചനായയ്യന്‍
വാനപ്രസ്ഥമനുഷ്ടിപ്പൂ

അദ്വൈതമൂര്‍ത്തിയാം പൂര്‍ണ്ണാവതാരം 
ശബരിമലയിതിലവതീര്‍ണ്ണം
പരശുരാമ പ്രതിഷ്ഠിതമയ്യന്‍
ധര്‍മ്മ ശാസ്താവാമഖിലേശന്‍
ജ്ഞാനമുദ്രാങ്കിതം ധ്യാനസ്വരൂപം
സംന്യാസഭാവത്തിലയ്യപ്പന്‍
നാലിലുമാശ്രയമയ്യപ്പ സവിധം
നലം പെരുമയ്യപ്പ സന്നിധാനം

Friday, September 28, 2018

ക്ഷേത്ര ചൈതന്യം നിലനില്‍ക്കുന്നത്....

ക്ഷേത്ര ചൈതന്യം നിലനില്‍ക്കുന്നത്....

ക്ഷേത്രചൈതന്യം ഉണ്ടാവാനും അത് നിലനിര്‍ത്തി വര്‍ദ്ധിക്കാനും അഞ്ചു കാര്യങ്ങളാണ് പ്രാചീനര്‍ പറഞ്ഞ് വച്ചിരിക്കുന്നത്. അതില്‍ ഒന്നാമത് ക്ഷേത്രത്തിന്‍റെ പ്രാണപ്രതിഷ്ഠ നിര്‍വ്വഹിച്ച ആചാര്യന്‍റെ വ്രതമഹിമയും അത് തുടര്‍ന്നുകൊണ്ട് പോകുന്ന തന്ത്രിയുടെ അല്ലെങ്കില്‍ മുഖ്യ പുരോഹിതന്‍റെ അനുഷ്ഠാനനിഷ്ഠയുമാണ്‌. രണ്ടാമത് ക്ഷേത്രത്തില്‍ വിഗ്രഹം സ്ഥാപിച്ച സമയത്ത് അതത് മൂര്‍ത്തീസങ്കല്‍പ്പത്തിന് അനുസൃതമായി നിശ്ചയിച്ച പൂജാക്രമങ്ങളും ആചാരങ്ങളും അനുസ്യൂതമായി തുടര്‍ന്നു കൊണ്ട് പോകുക എന്നതാണ്. അതില്‍ ക്ഷേത്രത്തില്‍ ദര്‍ശനത്തിനായി വരുന്ന ഭക്തജനങ്ങള്‍ക്കായി നിശ്ചയിച്ചിട്ടുള്ള യോഗ്യതകള്‍, വേഷവിധാനമടക്കമുള്ള ആചാരക്രമങ്ങള്‍, മൂര്‍ത്തിയെ ചൈതന്യവത്തായ ഒരു സാന്നിദ്ധ്യമായി കണ്ടു നിവേദ്യമടക്കമുള്ള കാര്യങ്ങള്‍ എന്നിവ കൃത്യമായി അനുഷ്ഠിക്കുക എന്നതാണ്. മൂന്നാമത്തേത് ദിനംതോറും ക്ഷേത്രത്തില്‍ വച്ചു നടത്തേണ്ട വേദപഠനങ്ങള്‍ക്ക് മുടക്കം വരുത്താതെയിരിക്കുക, നാലാമത്തേത് ക്ഷേത്രം സ്ഥിതിചെയ്യുന്ന നാട്ടിലെ മുഴുവന്‍ ആളുകളെയും ഉള്‍ക്കൊള്ളിച്ചുകൊണ്ട് ക്ഷേത്രത്തിന്‍റെ കീര്‍ത്തി വര്‍ദ്ധിക്കുവാനായി കാലാകാലങ്ങളില്‍ ഉത്സവങ്ങള്‍ നടത്തുക, അഞ്ചാമത്തേത് ഭക്തജനങ്ങള്‍ക്കും മറ്റു ജീവജാലങ്ങള്‍ക്കും നിത്യവും അന്നദാനം നല്‍കുക. ഇവയില്‍ നാലാമത്തേതും അഞ്ചാമത്തേതും ജനകീയമാണ്. അതില്‍ കാലാനുസൃതം മാറ്റങ്ങള്‍ ആവാം. എന്നാല്‍ ആദ്യത്തെ മൂന്നു കാര്യങ്ങളില്‍ വരുത്തുന്ന മാറ്റങ്ങള്‍ ആ ക്ഷേത്രസങ്കല്‍പ്പം തന്നെ ഇല്ലാതാക്കുന്ന പ്രവൃത്തികളത്രേ.

ക്ഷേത്രചൈതന്യത്തില്‍ വരുത്തുന്ന അപചയം അവിടുത്തെ വിഗ്രഹം പ്രതിനിധാനം ചെയ്യുന്ന ദേവതയെ ബാധിക്കുന്നില്ല. എന്നാല്‍ ആ ദേവതയെ വിഗ്രഹത്തിലേയ്ക്ക് ആവാഹിച്ചു പൂജിച്ച് കൊള്ളാമെന്നും അതിന്‍റെ ചൈതന്യത്തെ പ്രതികൂലമായി ബാധിക്കുന്ന യാതൊരു പ്രവൃത്തികളും ഭക്തരുടെ ഭാഗത്തുനിന്നും ഉണ്ടാവില്ല എന്നും സങ്കല്‍പ്പിച്ച് നൂറ്റാണ്ടുകള്‍ക്ക് മുന്‍പ് നിശ്ചയിച്ച ഒരു സമൂഹ ഉടമ്പടിയാണ് ക്ഷേത്ര സങ്കല്പ്പനിരാസം കൊണ്ട് തകര്‍പ്പപ്പെടുന്നത്. ഈ സാമൂഹ്യ ‘ഉടമ്പടി’യില്‍ രണ്ടു ഭാഗത്തും ഭക്തര്‍തന്നെയാണ് എന്നുള്ളതാണ് പ്രത്യേകത. ദേവതയ്ക്ക് ഇതില്‍ ഒരു പങ്കുമില്ലതന്നെ. സങ്കല്‍പ്പത്തില്‍ അവനവന്‍ തന്നെ വരുത്തുന്ന അപചയം മറ്റു കാര്യങ്ങളില്‍ എന്നപോലെ അവനില്‍ ഉണ്ടാക്കുന്ന മാറ്റങ്ങള്‍ അനുഭവിക്കാനും അവന് ബാദ്ധ്യതയുണ്ട്. നമ്മുടെ പാരമ്പര്യത്തില്‍ ഒരു ജീവിതകാലത്തെ മാത്രം അത്രയ്ക്ക് പ്രാധാന്യമുള്ള ഒന്നായി കണക്കാക്കുന്നില്ല. അനേക ജന്മങ്ങളില്‍ ഒന്ന് മാത്രമാണ് ഇപ്പോഴത്തെ ഈ ജീവിതം. 'ഇതിന് മുന്‍പും ഞാനുണ്ടായിരുന്നു, ഇനിയും ഞാനുണ്ടാവും'. എന്നതാണ് സനാതനമതം. അതിന്‍റെ അടിസ്ഥാനത്തിലാണ് ഷോഡശസംസ്കാരത്തിന്‍റെ പതിനാറു ഘടകങ്ങളില്‍‍ ആദ്യത്തേത് ഗര്‍ഭാധാനം ആകുന്നത്. അതായത് ഈ ജന്മത്തിനു മുന്‍പേതന്നെ തീര്ച്ചയാക്കപ്പെട്ട ചില തിരഞ്ഞെടുപ്പുകള്‍ നമ്മുടെയെല്ലാം ജീവിതത്തിന് അടിസ്ഥാനമായി ഉണ്ടെന്നര്‍ത്ഥം. അങ്ങിനെയുള്ള ഷോഡശസംസ്കാരത്തില്‍ വിശ്വാസമുള്ളവര്‍ക്ക് മാത്രമേ ക്ഷേത്രസങ്കല്‍പ്പത്തിലും വിശ്വാസം ഉണ്ടാവാന്‍ സാധിക്കൂ. അല്ലാത്തവര്‍ക്ക് ‘വിശേഷേണ ഗ്രഹിക്കേണ്ട’തായ ‘വിഗ്രഹാ’രാധനയില്‍ താല്‍പ്പര്യം ഉണ്ടാവേണ്ട കാര്യമില്ല തന്നെ. ഷോഡശ സംസ്കാരങ്ങള്‍ ആര്‍ജ്ജിക്കുന്നത് ഈയൊരൊറ്റ ജന്മം കൊണ്ടല്ല എന്നത് സെമിറ്റിക് ‍വിശ്വാസങ്ങളുടെ പരിധിക്ക് വഴങ്ങുകയില്ലല്ലോ.

കാലത്തിനൊത്ത് ചലിക്കുന്നത് കാലാതീതമായ ചിലതിനെ നിരാകരിച്ചിട്ടാവരുത്. ഇനി ശ്രീകോവിലില്‍ വിഗ്രഹത്തെ തൊട്ട് പൂജിക്കാനുള്ള അവകാശത്തെച്ചൊല്ലി കേസിന് പോയി ഗുരുവായൂര്‍ കണ്ണനെ എല്ലാവര്ക്കും തൊട്ട് പൂജിക്കാം എന്നൊരു നിയമം കൂടി വരാം. ‘വടക്കെ ഇന്ത്യയില്‍ കേദാരനാഥനെ ഞാന്‍ തൊട്ടല്ലോ’ എന്ന ന്യായവും പറയാം. സമ്പ്രദായങ്ങളിലുള്ള വ്യത്യാസങ്ങള്‍, ആചാരക്രമങ്ങള്‍ എന്നിവയിലെ വൈജാത്യങ്ങള്‍ എന്നിവയാണ് ബഹുസ്വരത മുഖമുദ്രയായ സനാതനധര്‍മ്മത്തിന്‍റെ കാതല്‍. അവയെപ്പറ്റി മനസ്സിലാക്കാന്‍ ശ്രമിക്കാതെ നടത്തുന്ന വാദമുഖങ്ങള്‍ തോല്‍പ്പിക്കാന്‍ ശ്രമിക്കുന്നത് സ്വയം നമ്മെത്തന്നെയല്ലേ?

സുപ്രീംകോടതി ശബരിമലയില്‍ ആചാരലംഘനം അനുവദിച്ചത് ഭാരതത്തിന്‍റെ അടിസ്ഥാനസ്വഭാവമായ ബഹുസ്വരതയ്ക്ക് എതിരായ വിധിയാണ്. ബഹുസ്വരത സംസ്കാരത്തിന്‍റെ ഭാഗമായി ജീവിക്കുന്നവരുടെ സ്വരം ബഹളത്തിനിടയില്‍ കേള്‍ക്കാതാകുന്നു. എല്ലാ ക്ഷേത്രാചാരങ്ങളും ഒരു വിധത്തിൽ മാത്രമേ പാടുള്ളു എന്ന വാശി പരിമിതമായ അറിവിന്‍റെ പ്രകടനമാണ് എന്ന് പറയാതെ വയ്യ. ക്ഷേത്രങ്ങളിലെ നിവേദ്യം (കല്ലിന് എന്തിനാ പായസം വച്ചു നല്‍കുന്നത് തുടങ്ങിയ വാദങ്ങൾ ആവാം), ദേവീക്ഷേത്രങ്ങളിലെ തൃപ്പൂത്ത് ആഘോഷം എന്നിവയെല്ലാം അപരിഷ്കൃതം എന്നു പറഞ്ഞ് ഇനിയും കേസു കൊടുക്കാം. ഒടുവിൽ എല്ലാവരും പാന്റ്സും ഷർട്ടും ഷൂസുമൊക്കെയിട്ട് ‘മാന്യൻമാ’രായി ക്ഷേത്രങ്ങളിലെ 'സർവ്വീസ്' നു പങ്കെടുക്കുന്ന ഒരു സുന്ദരകാലം വരുമായിരിക്കും അല്ലെ? അമേരിക്കയിലും കാനഡയിലും നേറ്റീവ് ഇന്ത്യന്‍സിനെ ‘മാന്യന്മാ’രാക്കിയതിന്റെ കേടു തീര്‍ക്കാന്‍ തലമുറകള്‍ കുറെയേറെ കടന്നിട്ടും ഇതുവരെ കഴിഞ്ഞിട്ടില്ല.

നാം നല്ലൊരു വ്യാപാരസ്ഥാപനം ഉണ്ടാക്കുമ്പോള്‍ അതിലുണ്ടാക്കുന്ന ഉല്‍പ്പന്നത്തിന്റെ ഗുണനിലവാരം സ്വയം തീരുമാനിച്ച് അതിനുവേണ്ട ക്രമീകരണങ്ങള്‍ ചെയ്ത് വയ്ക്കുന്നതുപോലെയാണ് ക്ഷേത്ര സങ്കല്‍പ്പരീതികളും. ക്ഷേത്രം ISO 9000 എന്നൊരു ലേഖനം കുറച്ചു നാള്‍ മുന്‍പ് എഴുതിയിരുന്നു. താല്‍പ്പര്യമുള്ളവര്‍ക്കായി ലിങ്ക് ഇതാ:  
ക്ഷേത്രം ISO 9000- കലാകൌമുദി
https://drive.google.com/…/0Bznlf5vp9c60eHNrbUgzQ0M5N…/view…

Friday, September 21, 2018

Chardham Yatra 2: Experiencing Ganga Arathi at Five holy abodes!

Chardham Yatra 2: Experiencing Ganga Arathi at Five holy abodes!

During the Chardham Yatra, we were fortunate to take part in the Ganga Arathi at five great locations where the river Ganga is indeed the life blood of the region. Ganga is not just a river for most of the people in India as the river is holy and wholesome for so many reasons. At some locations, the river is as wide as two or three kilometers; at some locations, it’s flow is uncontrollably fast; and at other locations it emanates an incessant base tone (adhra-sruthi), fit for a meditative mood.


Ganga Arathi at Varanasi (Kashi): This is probably the most theatrical among all the Ganga Arathi’s I have attended. Ganga was full and the government was not allowing any boats to run at or near the Dashashwamedha Ghat. The water level of Ganga at this ghat can go up and down several meters within a few hours. But that didn’t stop the crowd from gathering in the thousands to witness and part take in the Ganga Arathi. The stage was atop an ashram building at the ghat. The ghat was pretty clean – a sign of Swacch Bharath-Clean Ganga- initiatives starting to take effect. A group of a dozen or so young men got on to the stage ready in their finest dhothi outfits holding brass lamp stands that were beaming with golden hue as the sun was about to set. The Arathi was preceded by the chanting of Hanuman Chalisa, Ganga Stothram and other hymns. The young priests gave oblations and did Arathi to mother Ganga in a dance like motion raising and lowering the lamp lit with multiple wicks.


Last time when I attended the Arathi there, I was sitting on a boat at the same ghat, facing the Arathi lamps and when the Arathi was over, the boat took us back to Assi ghat passing the Manikarnika ghat and Harishchandra ghat where funeral pyres were still burning actively, performing their respective ultimate Arathis to mother Ganga. A serene, surreal, out of the world experience. 


Ganga Arathi at Haridwar – At Haridwar the daily Ganga Arathi occurs at Hari Ki Pouri – A centre created a long time back to conduct Ganga Arathi at the Brahma Kund. This is also the location for Kumbhamela that occurs once every twelve years. We can see a number of bridges across the Ganga here constructed to manage the Kumbhamela crowd. Daily crowd attending the Arathi would run into a few thousands whereas during the Kumbhamela, it would be in the millions. Brahma Kund here is revered as the place visited by both Hari (Vishnu) and Hara (Shiva).  According to scriptures, a drop of the divine nectar fell at Brahma Kund as the nectar pot was being carried by Garuda over the sky. Mother Ganga enters the plains, leaving the mountain region at Hari Ki Pauri. The flow of water is fierce and on the neatly laid out stone paved ghats, there are steel chains attached the concrete base for people to hold on as they take a holy dip in the Ganga. Daily Arathi at Haridwar is a spectacle of events that include chanting of bhajans, scriptures, mantras and finally singing the Arathi song as the sun sets. All the nearby temples on the banks of Ganga are open for visitors.  An atmosphere is filled with spiritual energy. So much to take in!


Ganga Arathi at Uttar Kashi – Uttar Kashi is supposed to be a Soumya Kashi –a milder Ganga in comparison with her flow in Haridwar. After the Yamunotri darshan, on the way to Gangotri, we stayed at Uttarkashi for a day. Kashi Vishwanatha Temple of Uttarkashi is situated near Ganga and the city is full of Ashrams and temples. Kailasa Ashram, Tapovan Kutir (Chinmaya Mission), Hanuman temple etc. are all very quiet to give seekers a contemplative mood. It is said that Kashi is for Sravanam (listening to scriptures) and Rishikesh is for Mananam (analytical exploration of the scriptures) and Uttar Kashi is for Nidhidhyasanam (contemplation and meditation). Ganga Arathi here was a low key celebration with a group of young men from a nearby Sanskrit Institute under the guidance of their masters performing bhajans and Arathi on a daily basis. They were gracious enough to allow the visitors to use the arathi lamp and take part in the Arathi. As the sun set in, the only sound we could hear was the base tone – adharasruthi- of mother Ganga and we chanted Hara Hara Gange as we submitted our oblations to her. A meditative and serene twilight. All talks end. Silence is powerful. 


Ganga Arathi at Rudraprayaga – As we travelled from Joshi Math to Rishikesh, we came across Rudraprayag and Devaprayag. Rudraprayag is the confluence of Alakananda and Mandakini Rivers and Devaprayaga is the confluence of Bhageerathy and Alakananda, forming the river Ganga after the confluence. At Rudraprayaga, we missed the daily evening Ganga Arathi, but we were even more fortunate to part take in the Ganga Arathi conducted by a lonely Sadhvi – Sanyasini. She was not in a hurry, but she ensured that each of her step is careful and well considered. This Amma did a special Pooja for Siva and Hanuman at their respective altars. She showed us the place where Sage Narada obtained his famous lute Mahati. Then she proceeded to do the Ganga Arathi. This Amma’s lonely mid morning Arathi to mother Ganga at the Rudraprayaga confluence was the highlight of all the Arathis we attended. A mother paying tribute to the mother of all life forms. Soulful, contemplative, yet a powerful celebration of life. 


Ganga Arathi at Rishikesh: Rishikesh is a famous centre for all spiritual seekers. It is the head office location for the Divine Life Society, Sivananda Ashram, Paramarth Nikethan Ashram, etc. There was this girl doing a bit of business and service to visitors by selling Diyas and flower plates to be submitted to mother ganga as part of the individual arathi.

After crossing the Ganga through the Ram Jhula bridge, we reached the river bank where the evening activities were in full swing. 


The celebrations culminating in the Ganga arathi at Paramartha Nikethan in front of the huge statue of Lord Siva is something to be experienced. The river ghat is well decorated and lit with special seats for the visitors and dignitaries. Bhajans and chanting starts early in the evening and at the twilight, Swami Chidananda Saraswathi and his disciples raised the multi wicked Arathi lamps to respect and revere mother Ganga. The Arathi was vibrant and full of energy. Witnessing all these festivities was Lord Siva in a pure contemplative mood.

The swami has a number of Brahmachari students and disciples from all over the world attending the daily Arathi and they run a monastic school near by. After the Arathi we attended a great satsang led by Sadhvi Bhagavathi Saraswathi, a westerner lady monk who has made Rishikesh her home. She came there two decades ago after getting her Ph. D in psychology from Stanford. 


After taking part in the Ganga Arathi at Kashi, Haridwar, Uttar Kashi, Rudraprayag, and Rishikesh, I am convinced that showing respect to this holy river, addressing it as mother Ganga, is apt and indeed very powerful. No one needs to teach people how to treat these life giving streams and nature in general. Even while using the river for their day to day use, I could see that people are very respectful to their Ganga ma. The fire that burns inside each and every seeker as their life force, enlivened in their daily activities itself is an arathi to mother Ganga. Ganga is an emotion, mother, a deity and a living goddess.




Char Dham Yatra 1. – Wonderful experience of the Himalayan terrain.

Char Dham Yatra 1. – Wonderful experience of the Himalayan terrain.
Viswettan and I just returned from the Char Dham Yatra– Visited the four Dhams- Yamunotri, Gangotri, Kedarnath and Badarinath. Before that we went to Kashi- Varanasi as well. Enroute Chardham, visited Uttar kashi, Rudra Prayaga and Devaprayaga. At Uttar Kashi and Gangotri, we were fortunate to visit the two Tapovan kutirs –where Sri Tapovanji Maharaj- Gurudev of Swami Chinmayananda spent most of his life time inspiring generations of aspirants. All the sites and pilgrim centres were really wonderful to see and experience. We were limited only by our own ability to live by their sights, smells, touch and sounds! All these sites are in the State of Uttar Khand – really a land of gods – true deva bhoomi. The greenery is lush and vibrant; the terrain is dramatic. Each of these centers is inspirational to spiritual seekers and exciting to the adventure oriented.

Yamunotri Dham

Gangotri Dham


The Himalayan roads are excellent when they are drivable; otherwise they can be very dangerous. We have had many occasions of delays and stoppages due to landslides, rains and instances where the road simply disappeared a few feet ahead of us. But the people there are very resourceful. Usually the repairs were done sooner than expected, within two-three hours and we were back on our way. In all such instances we had one or two ways to go ahead or get out of the harms way. In one such places where a portion of the road ahead had the continued hazard of rock falling (football size boulders falling from a two hundred ft. mountain slope), on the way to Yamunotri, we stopped and got out of the car, looking for options to pass that stretch of the road. There was a major mountain on one side and a deep valley and cliff on the other side. Suddenly a few horses and their masters showed up and offered to take us through the valley and through a couple of villages, crossing a forest, a flower valley, couple of water crossings and some farmer’s fields – It took about 3 hours to reach the other side of the danger zone and there we got a share taxi – jeep to continue the journey.

Kedarnath Dham

I would recommend this Yatra to anyone with an open mind– please ensure that you have ample time and a reasonably good amount of cash on you as the tour program and routes can change any time during the Yatra.
Badarinath Dham

With Rawalji of Badarinath